भारतातील स्वयंसेवी संस्थांसाठी, विश्वासार्हता आणि निधी मिळण्याच्या संधी टिकवून ठेवण्यासाठी कर नियमांचे पालन करणे महत्त्वाचे आहे. आयकर कायद्याअंतर्गत—कलम 12A आणि कलम 80G—या दोन्ही कलमांन्वये नोंदणी करणे संस्थांसाठी महत्त्वाचे ठरते.
12A कलम संस्थेच्या उत्पन्नावर कर सवलत देते. 80G कलमान्वये देणगीदार पात्र स्वयंसेवी संस्थांना दिलेल्या देणग्यांवर कर कपातीचा दावा करू शकतात. याशिवाय, 12A/80G हे सीएसआर सारख्या इतर कायद्यांसाठी महत्त्वाचे दस्तऐवज आहेत.
अलिकडेच केलेल्या सुधारणांनुसार, आता दोन्ही कलमांसाठी संस्थांना दर पाच वर्षांनी पुनर्नविनीकरण करावे लागते आणि त्यानंतर वित्त विधेयक 2025 नुसार, 5/10 वर्षांसाठी पुनर्नविनीकरण केले जाईल. हा कालावधी स्वयंसेवी संस्थेच्या गेल्या 2 वर्षातील एकूण उत्पन्नावर अवलंबून असेल. ह्याची नोंदणी अद्ययावत ठेवल्याने संस्थांना करात सवलतीचा लाभ आणि देणगीदारांकडून मदत मिळवण्यासाठी मदत होते.
या ब्लॉगमध्ये, तुमच्या स्वयंसेवी संस्थांना अद्ययावत राहण्यास मदत करण्यासाठी 12A आणि 80G प्रमाणपत्रांच्या पुनर्नविनीकरणाची प्रक्रिया, वेळापत्रक आणि प्रमुख तरतुदींच्या अनुपालनासाठी काही टिप्स स्पष्ट करून सांगीतल्या आहेत.
1. पुनर्नविनीकरणासाठी कोणी अर्ज करावा?
कलम 12A आणि/किंवा कलम 80G अंतर्गत आधीपासून नोंदणीकृत असलेल्या सर्व धर्मादाय आणि धार्मिक संस्था (यामध्ये एनजीओ, ट्रस्ट, सोसायटी आणि कलम 8 कंपन्या अंतर्भूत) यांना आयकर विभागाने जारी केलेल्या मार्गदर्शक तत्त्वांनुसार त्यांची नोंदणी व पुनर्नविनीकरण करणे आवश्यक आहे.
हे नियम यांना लागू आहेत:
- ज्या संस्थांची 5 वर्षांची नोंदणी संपणार आहे.
- ज्या स्वयंसेवी संस्थांना तात्पुरती नोंदणीकरून मिळाली आहे त्यांनी ती नोंदणी कायम करणे आवश्यक आहे.
2. 12A/80G यांचे पुनर्नविनीकरण का महत्त्वाचे आहे?
- करमुक्तीची सवलत कायम ठेवण्यासाठी: 12A चे पुनर्नविनीकरण केल्याने तुमच्या एनजीओला अतिरिक्त उत्पन्नावरील आयकरातून सूट मिळत राहते.
- देणगीदारांना करामध्ये सवलत मिळावी यासाठी: 80G चे पुनर्नविनीकरण केल्याने देणगीदारांना त्यांनी भरावय़ाच्या करातून वजावटीची परवानगी मिळते, तसेच यामुळे सतत देणग्या मिळण्यास प्रोत्साहन मिळते.
- कायद्याचे पालन होईल याची खात्री करा: नियमित पुनर्नविनीकरण केल्याने तुमच्या संस्थेकडून आयकराच्या अद्ययावत नियमांची पूर्तता होत राहते.
- एक्झिट टॅक्सच्या कचाट्यात येण्यापासून रोखणे: नोंदणीमध्ये त्रुटी राहिल्यास संस्थेचा धर्मादाय दर्जा रद्द होऊ शकतो, आणि यामुळे कलम 115TD अंतर्गत संस्थेच्या संचित मालमत्ता/उत्पन्नावर कर लागू होतो.
- देणगीदारांचा विश्वास संपादन करणे: अद्ययावत नोंदणी पारदर्शकता दर्शवते आणि तुमच्या एनजीओच्या विश्वासार्हतेवर देणगीदारांचा विश्वास वाढवते.
3. 12A/80G च्या नूतनीकरणासाठी अर्ज करण्याचा कालावधी किती आहे?
विद्यमान ट्रस्टसाठी 12A/80G च्या नूतनीकरणासाठी अर्ज करण्याची अंतिम मुदत आधीच्या नोंदणीचा कालावधी संपण्याच्या किमान 6 महिने आधीचा आहे.
उदाहरणार्थ: जर ट्रस्टच्या 12A प्रमाणपत्रात वैधता मूल्यमापन वर्ष 2022-23 ते 2026-27 असा उल्लेख असेल, तर याचा अर्थ असा होईल की प्रमाणपत्र 31/03/2026 रोजी रद्द होईल आणि नूतनीकरणाचा अर्ज 30/09/2025 रोजी किंवा त्यापूर्वी दाखल करावा लागेल.
4. वेळेच्या आत अर्ज दाखल न केल्यास काय परिणाम होतील?
कोणत्याही एनजीओसाठी 12A आणि 80G नोंदणींचे वेळेवर पुनर्नविनीकरण करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे. अंतिम मुदत टळून गेली तर संस्थेला आर्थिक आणि संस्थेच्या प्रतिष्ठेच्या दृष्टीने गंभीर परिणाम भोगावे लागतात.
- करपात्रता: वैध 12A नसल्यास, एनजीओला आयकरातून सूट मिळत नाही आणि नियमित दराने कर आकारला जाऊ शकतो.
- देणगीदारांना मिळणारी कर सवलत गमवावी लागते: मुदत संपल्या नंतर दिलेल्या देणग्या 80G कपातीसाठी पात्र ठरणार नाहीत – ज्यामुळे देणगी मिळवणे कठीण होते.
- सीएसआर निधी मिळत नाही: बहुतेक कॉर्पोरेट्सना सीएसआर अनुदानासाठी एनजीओकडे वैध 12A/80G दर्जा असणे आवश्यक असते. जर तो नसेल तर एनजीओला महत्त्वाचा निधी मिळू शकत नाही.
- योग्य परिश्रमात अडथळा: मुदतीत पुनर्नविनीकरण न केल्याने देणगीदार, लेखापरीक्षक आणि नियामक संस्थांसाठी एनजीओची विश्वासार्हता कमी होऊ शकते.
- दिलेली सवलत पूर्वलक्षी नसते: नवीन मंजुरीनंतरच सवलती आणि कपाती पुन्हा सुरू होतात – चुकलेल्या कालावधीसाठी कोणताही पूर्वलक्षी लाभ मिळत नाही. मात्र, विलंब होण्याचे वाजवी कारण असल्यास, प्रधान आयुक्त किंवा आयुक्त विलंब माफ करू शकतात आणि अर्ज विहित वेळेत दाखल केला गेला आहे असे मानले जाते.
- कलम 115TD (3) (iii) अंतर्गत एक्झिट टॅक्स: नूतनीकरणातील विलंब हा धर्मादाय दर्जा रद्द झाला असे मानले जाऊ शकते, ज्यामुळे संचित मालमत्ता/उत्पन्न एक्झिट टॅक्ससाठी गृहित धरले जाते – ज्यामुळे मोठा आर्थिक धोका निर्माण होतो.
5. एकदा अर्ज केल्यानंतर, प्रमाणपत्राची वैधता किती असते?
ट्रस्ट किंवा संस्थेने त्यांच्या 12A प्रमाणपत्राचे पुनर्नविनीकरण केले की, त्याची डीफॉल्ट वैधता 5 वर्षे असते. पण, जर अर्ज ज्या वर्षी केला त्या वर्षाच्या आधीच्या दोन वर्षांत एकूण उत्पन्न (कलम 11 आणि 12 अंतर्गत सूट मिळण्यापूर्वी) 5 कोटी रुपये किंवा त्यापेक्षा कमी असेल, तर पुनर्नविनीकरण केलेले प्रमाणपत्र 10 वर्षांसाठी वैध असेल.
उदाहरण: जर तुमचे प्रमाणपत्र सध्या AY 2027-28 ते AY 2031-32 पर्यंत (म्हणजेच 31 मार्च 2031 पर्यंत) वैध असेल, तर तुम्ही 30 सप्टेंबर 2030 पर्यंत (आर्थिक वर्ष 2030-31 मध्ये) नूतनीकरणासाठी अर्ज करणे आवश्यक आहे. या प्रकरणी, आर्थिक वर्ष 2028-29 आणि आर्थिक वर्ष 2029-30 चे उत्पन्न तपासून प्रमाणपत्र 10 वर्षांच्या कालावधी साठी वैध होण्यास पात्र आहे का हे निश्चित केले जाईल.
जर कोणत्याही वर्षात उत्पन्न 5 कोटी रुपयांपेक्षा जास्त असेल तर पुनर्नविनीकरण केलेले प्रमाणपत्र 5 वर्षांसाठी वैध असेल; अन्यथा, 10 वर्षांसाठी वैध असेल.
महत्वाची टीप
- 12A च्या विस्तारित वैधतेसाठी अर्हता: एक मत असे आहे की ज्या संस्थांची 12A नोंदणीची प्रक्रिया चालू आहे, त्या मागील आर्थिक मर्यादांनुसार आधीच 10 वर्षांच्या वैधतेसाठी पात्र ठरतात. पण, अधिकृत स्पष्टीकरण किंवा ते दर्शवणारे अद्ययावत प्रमाणपत्र नसल्यामुळे याबाबत प्रश्न निर्माण होत आहेत. सध्या, नोंदणी प्रमाणपत्रे 5 वर्षांच्या वैधतेचा कालावधी दर्शवत आहेत आणि धर्मादाय संस्थेकडे, (त्यांचे मागील उत्पन्न काहीही असो), 30.9.2025 पूर्वी अर्ज दाखल करावा लागू शकतो.
- नूतनीकरणानंतर 80G वैधतेची स्थिती: जरी वित्त विधेयक 2025 मध्ये कलम 12A अंतर्गत प्राप्त झालेल्या नोंदणींसाठी वैधता कालावधीत सुधारणा करण्यात आली असली (म्हणजेच मागील वर्षांमधील मर्यादेनुसार 5/10 वर्षे), तरीही 80G नोंदणींसाठी तसे अद्याप स्पष्टपणे नमूद केलेले नाही. स्पष्ट दुरुस्ती नसल्यामुळे, जारी केलेल्या विद्यमान नोंदणी प्रमाणपत्रांनुसार, 80G नोंदणींसाठी वैधता कालावधी 5 वर्षे समजला जातो.
खालील बाबींबाबत पुढील स्पष्टीकरणाची प्रतीक्षा आहे.
6. अनुसरण करण्यासाठी एखादा विहित फॉर्म आणि चेकलिस्ट आहे का?
कलम 12AB अंतर्गत आधीच नोंदणीकृत असलेल्या विद्यमान ट्रस्टसाठी नूतनीकरणासाठी विहित फॉर्म 10AB आहे. फॉर्मबरोबर अपलोड करणे आवश्यक असलेल्या कागदपत्रांची चेकलिस्ट येथे आहे.
7. 12A/80G च्या नूतनीकरणासाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया काय आहे?
करातून सूट मिळविण्यासाठी, एखाद्या धर्मादाय किंवा धार्मिक ट्रस्ट किंवा संस्थेने, एनजीओने फॉर्म 10AB मध्ये प्रधान आयकर आयुक्त किंवा आयकर आयुक्त यांच्याकडे ऑनलाइन अर्ज करावा. पुनर्प्रमाणीकरण/नोंदणीसाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया खाली नमूद केली आहे:
- पायरी 1: आयटी विभागाच्या ई-फायलिंग पोर्टलवर लॉग इन करा.
- पायरी 2: ई-फाइल टॅब अंतर्गत ‘इन्कम टॅक्स फॉर्म’ वर जा.
- पायरी 3: फॉर्मचे नाव ‘फॉर्म 10AB’ असे निवडा आणि ड्रॉप-डाउन सूचीमधून संबंधित मूल्यांकन वर्ष निवडा.
- पायरी 4: सबमिशन मोडमध्ये ‘ऑनलाइन तयार करा आणि सबमिट करा’ हा पर्याय निवडा.
- पायरी 5: फॉर्ममध्ये आवश्यक असलेली सर्व माहिती भरा आणि लागू असलेली कागदपत्रे जोडा.
- पायरी 6: रिटर्न फाइलिंग करताना आवश्यकतेनुसार EVC (इलेक्ट्रॉनिक व्हेरिफिकेशन कोड) किंवा डिजिटल सिग्नेचर वापरून फॉर्म सबमिट करा.
लक्षात ठेवण्यासाठी पूर्वतयारीच्या संदर्भात काही सूचना आहेत का?
फॉर्म 10AB नुसार सादर करावयाच्या कागदपत्रांव्यतिरिक्त, नूतनीकरणासाठी अर्ज करण्यापूर्वी आवश्यक कागदपत्रांची यादी तयार ठेवावी अशी सूचना आहे. कृपया लक्षात ठेवा की ही एक सुचवलेली पद्धत आहे, परंतु जर काही सूचना मिळाली असेल त्या सूचनेनुसार पध्दत आवलंबणे आवश्यक असते.
याशिवाय, नियम 17AA चे पालन करावे लागेल. 1962 च्या आयकर नियमांतील नियम 17AA नुसार, विशेषतः कलम 10(23C) आणि कलम 12A अंतर्गत, ट्रस्ट, विद्यापीठे, रुग्णालये आणि इतर धर्मादाय संस्थांनी त्यांचे उत्पन्न, देणगी आणि खर्चाची तसेच अन्य आवश्यक कागदपत्रे, आयकर कायद्याचे पालन करण्यासाठी ठेवली पाहिजेत.
नूतनीकरणादरम्यान लक्षात ठेवण्याच्या इतर महत्त्वाच्या गोष्टी
- अपूर्ण कागदपत्रे: अपूर्ण/चुकीची कागदपत्रे सादर करणे ही अर्ज नाकारला जाण्याच्या सामान्य चुकांपैकी एक आहे. उदा., नोंदणी प्रमाणपत्रे, ट्रस्ट डीड, एमओए पॅन इ.
- फॉर्म 10AB चुकीचा दाखल करणे: फॉर्म 10AB तत्परतेने भरणे आणि ऑनलाइन सबमिट करणे आवश्यक आहे. एखादा रकाना न भरणे, चुकीची वर्ग निवड किंवा चुकीची कागदपत्रे जोडल्यास अर्ज नाकारले जाऊ शकतात.
- अपूर्ण आर्थिक तपशील: संस्थांनी योग्य लेखा आकडेवारी जतन करावी आणि त्यांच्या खात्यांचे दरवर्षी लेखापरीक्षण करावे.
- 12A अंतर्गत नोंदणी न करणे: 80G नोंदणीसाठी अर्ज करण्यापूर्वी एखाद्या महामंडळाची कलम 12A अंतर्गत नोंदणी करणे आवश्यक आहे. 12A शिवाय, अर्ज परस्पर नाकारला जाऊ शकतो.
हा लेख आरिया ऍडव्हायझरीच्या वेबसाइटवर प्रकाशित झाला होता.
मूळ इंग्रजीतील लेखाचा मराठी अनुवाद करताना ट्रांसलेशनटूलचा वापर केला आहे. सुशीलकुमार सडोलीकर यांनी अनुवादीत लेख तपासण्याचे व संपादनाचे काम केले आणि अंकिता भातखंडे यांनी याचे पुनरावलोकन केले आहे.
—
अधिक जाणून घ्या
- नियामक तरतुदींचे अनुपालन, कर कायद्यांमध्ये नेव्हिगेट करणे आणि वित्त विभागाची अंतर्गत क्षमता वाढवणे याबद्दल अधिक जाणून घेण्यासाठी एरिया सीएफओ सर्व्हिसेसशी संपर्क साधा.
